Với chiếc muỗng gỗ
ông múc mắt con cá sấu,
rồi đánh bầy khỉ vào mông.
Với chiếc muỗng gỗ.
Lửa muôn đời (1)ngủ trong đá lửa
Bầy bọ hung uống rượu (2) say sưa
quên mất rong rêu trong làng xóm.
Ông lão dấu mình trong đám nấm
đến nơi người da đen khóc than
trong khi vua muỗng nhịp lắc cắc
và thùng nước dơ chở đến nơi.
Hoa hồng chạy trốn dọc theo lề
khúc quanh cuối cùng trong không gian,
trên một mô đất đầy hoa Nghệ
bầy trẻ vây bắt đám sóc con
mặt bừng bừng say mê ác khí.
Phải băng qua cầu
mới gặp người da đen nhiều chuyện (3)
để mùi hương từ phổi họ
có thể chạm vào trán ta
hâm hấp thơm mùi dứa.
Nên bỏ qua người bán rượu mạnh (4) tóc vàng
bỏ qua những người bạn đứng đường và tụ tập nơi khung viên,(5)
khi cần thiết nên đưa quả đấm lên cao
dọa người Do Thái nhỏ con đang run run, nói sùi bọt mép,
cho vua Harlem hát trước đám đông,
cho cá sấu sắp hàng dài nằm ngủ
dưới ánh trăng vô hạn, (6)
không ai còn nghi ngờ vẻ đẹp muôn đời
trên chổi quét bụi, bàn nạo,(7) nồi đồng, xoong nấu bếp.
Hỡi, thành phố Harlem, dân Harlem, người Harlem!
Không khổ đau nào hơn khổ đau bị vắt hút máu,
máu anh tươi rùng mình giữa nhật thực tối tăm,
bạo lực đỏ đậm, câm và điếc giữa thời chưa đủ ánh sáng
còn vua của anh đang tù ngục trong đồng phục gác gian.
Đêm rạn nứt mở ra ôm ấp con rồng lửa bằng ngà câm lặng.
Phụ nữ Hoa kỳ
mang con và tiền trong tử cung
những cậu trai kiệt sức rồi ngã gục trên thánh giá.
Họ là những người
Uống rượu Whisky cồn cao bên núi lửa
rồi nuốt vài mãnh tim trên núi hàn băng của gấu.
Đêm đó ông vua Harlem cầm chiếc muỗng cứng,
múc lấy mắt cá sấu
rồi đánh bầy khỉ vào mông.
Với chiếc muỗng .
Dân da đen bật khóc trong hoang mang
giữa che dù và đón nắng vàng,
người lai đen nhai kẹo cao su (8), muốn làm cho nửa thân mình hoá trắng,
gió thổi gương soi mờ mờ
làm hư hao huyết mạch đoàn vũ công.
Mỹ đen, Mỹ đen, Mỹ đen, Mỹ đen!
Máu không mở cửa trong đêm, hãy đối đầu .(9)
Mặt anh không thẹn thùng. Máu giận dữ chảy dưới làn da,
sống trong khó khăn của mũi nhọn và định kiến của con tim ,(10)
sống dưới kềm kẹp và chiếc chổi quét của trăng thiên thai Bắc Giải. (11)
Máu tìm kiếm trên vạn nẻo đường để chết với bột và tro mùi Cam Tùng,
trời nghiệt ngã nghiêng xuống nơi thuộc địa của hành tinh
cuốn theo rác rưởi trên bãi biển.
Máu nhìn thấy chảy chậm rãi từ đuôi mắt,
vắt ra từ cỏ gai dầu và mật hoa dưới hầm sâu. (12)
Máu làm hoen mờ dấu chân từ cơn gió vô tình
và hủy hoại những cánh bướm trên ô cửa kính.
Máu chảy và sẽ chảy
khắp nơi từ trên nóc nhà và sân thượng,
đốt cháy diệp lục tố trong phụ nữ tóc vàng,
rên rỉ dưới chân giường trước bồn tắm thao thức,
vở tan vào bình minh mờ vàng và khói thuốc mù. (13)
Cần phải thoát thân
chạy thoát ở những ngã quanh rồi ẩn thân trên những lầu cao
vì sức mạnh của rừng sẽ tràn qua khe hở
ghi lại trên thân anh dấu vết nhật thực nhạt nhòa
một nỗi buồn giả tạo như găng tay phai màu vì hóa chất hồng.
Trong nỗi im lặng uyên bác,,
đầu bếp, hầu bàn le lưỡi liếm sạch
vết thương của nhà triệu phú
đang tìm ông vua đứng đường hay ở góc phố bán thuốc Diêm Tiêu. (14)
Gió rừng thổi từ phương nam, chênh vênh qua vùng lầy tối
tạt vào dãy thuyền phế thải, như đóng đinh vào mạng vai
Gió nam mang theo
răng nanh, hoa Hướng Dương, chữ a, b, c….
và một bầy ong Bầu chết đuối.
Những lãng quên hiện ra trong ba giọt mực trên kính độc nhãn.
Tình yêu hiện ra khuôn mặt độc thân vô hình trên tản đá.
Tủy xương và cánh hoa (15) kết trên mây trời
một sa mạc đầy cuống lá, không thấy bông hồng nào.
Bên trái, bên phải, hướng nam, hướng bắc
vây bờ tường cao không thể vượt qua
cho đê chắn sóng và kim may bằng nước.
Mỹ đen, đừng nhìn vào khe hở
để kiếm tìm mặt nạ muôn đời.
Hãy tìm kiếm mặt trời lớn chính ngọ
đổi thành vườn dứa kêu rầm rì.
Mặt trời khi xuyên qua khu rừng rậm
không muốn tự dưng gặp nữ thần.
Mặt trời thiêu hủy những con số và chưa bao giờ băng qua chiêm bao,
mặt trời xâm mình chìm xuống dòng sông
và tiếng gầm đuổi theo của cá sấu.
Mỹ đen, Mỹ đen, Mỹ đen, Mỹ đen!
Không bao giờ con rắn, con ngựa vằn, con la
trở thành xanh xao khi chết.
Người tiều phu không biết khi nào
hàng cây kêu réo bị đốn ngã sẽ tắt thở.
Hãy chờ đợi dưới bóng mát của vì vua
đến khi cây Độc Cần, cây Kế, cây Tàm Ma gây náo động những nóc nhà phía xa tít.
Mỹ đen, lúc đó, chỉ lúc đó
mới có thể điên cuồng hôn bánh xe đạp
đặt cặp kính hiển vi vào tổ con sóc,
rồi cuối cùng nhảy múa không ngại ngần, ít nhất trong lúc hoa nổi giận
giết chết Moses (16) trong lau sậy của thiêng đàng.
Ái da, Harlem đang trá hình!
Ái da, Harlem bị hăm dọa bởi đám đông trang phục không đầu!
Lời xầm xì đến tai tôi,
từ những thân cây và thang máy,
từ những tấm thép xám,
nơi dòng xe ngược xuôi với những bánh xe thời thượng, (17)
qua những con ngựa chết và những tội vặt vãnh,
qua vì vua đáng kính đang tuyệt vọng
có hàm râu dài tới đại dương.
[trong THI SĨ TRONG THÀNH PHỐ NEW YORK]
______
(1) Siempre: always. Có lẻ sát nghĩa hơn là age-old hoặc eternal.
(2) Rượu Anit. Anisette là loại rượu thông dụng ở Tây Ban Nha, Ý, Bồ Đào Nha…và Pháp.
(3) Rumor negro vs. negro blush hoặc murmuring black.
(4) Brandy: Rượu mạnh gốc từ Hà lan. Làm từ nho. Cất 35-60 độ. Màu rượu vàng nâu. Càng có tuổi
càng đậm.
(5) A todos los asmigos de la manzana y la arena,(Mannzana: Block ‘of house’, khúc đường, khu nhà.
Arena, khu vận động ). Cả ba bản dịch: and every friend of apple and sand của Greg và Steven F. White;
kill all friends of the street and sand của Pablo Medina và Mark Statman; and all friends of the apple and
the sand,của Merryn Williams; đều khó hiểu. Tôi nghĩ rằng nên chuyển là Bỏ qua tất cả những người bạn
đứng đường và tụ tập nơi khung viên…( Đây là thói quen của người Mỹ đen.).
(6) Amianto: Asbestos đến từ cỗ ngữ Hy Lạp, nghĩa là unquenchable,không dập tắt, không tiêu tan..không
thể làm lu mờ.
(7) Bàn nạo.
(8) Estiraban gomas: stretched rubbe, bản dịch của Steven F. White:kéo dài bao cao su. Bản dịch của
Merryn Williams: chewed gum, nhai kẹo cao su. Có lẽ chỉnh hơn vì đó là thói quen của người Mỹ.
(9) Boca arriba: Face up, đối diện, đối phó, đương đầu..Bản dịch của Pablo Medina và Mark Statman:
Blood has no doors in your night, face up. Máu không mở cửa cho đêm riêng anh, hãy đối diện với…
( điều đó).
(10) Espina: spine, thorn, splinter, scruble, doubt. Tôi chọn chữ doubt trong trường hợp này.
Pecho:Chest, bosom, breast, heart. Tôi chọn chữ heart. Paisaje:Landscape, scenery, view.
Tôi chọn chữ view. Bản dịch sát nhất là của Greg Simon và Steven F. White: viva en la espina del
punal y en el pecho de los paisajes, alive in the dagger’s spine and the landscapes’ breast, sống trong
xương có dao nhọn và trong ngực có phong cảnh.
(11) La celeste luna de Cáncer. Cáncer: Bắc Giải. Trăng trong mùa 22 tháng 5 đến 22 tháng 7. Có thể
chuyển: Trăng mùa hè thiên thai.Nguyên câu: Bajo las pinzas y las retamas de la celeste luna de Cáncer.
Bản dịch của Greg Simon và Steven F. White: under the pincers and Scotch broom of Cancer’s heavenly
moon. Bản dịch của Pablo Medina và Mark Statman còn xa hơn: under the clamps and small yellow
flowers of the celestial moon of cancer.
(12) Néctare: Mật hoa. Trong cỗ ngữ Hy Lạp là rượu dành riêng cho các chúa thần, “thánh tửu”.
(13) Y estrellarse en una aurora de tabaco y bajo armarillo, bản dịch của Pablo Median và Mark
Statman: and crash in a dawn of tobacco and yellow haze. Bản dịch của Greg Simon và Steven F. White:
and bust into an aurora of tobacco and low yellow. Bản dịch của Merryn Williams: to smash against a
yellow and tobacco-coloured dawn. Câu này như tôi hiểu nên chuyển là: vỡ tan vào bình minh mờ vàng
(bajo amarillo)và mù như khói thuốc.
(14) Saltpeter: Một loại hóa chất postassium nitrate dùng làm thuốc pháo, thuốc súng hoặc dùng làm giữ
tươi thực phẩm
(15) Corola: Cánh hoa, vòng hoa, hợp xướng, trí nhớ.
(16) Moses là một thánh tiên tri trong kinh thánh. Ông đã dẫn dân Do Thái về miền đất hứa và nhận 10
điều răng của Thiên Chúa.
(17) Diente: Răng bánh xe. Donde flotan tus automóviles cubiertos de dientes, chuyển là, Nơi dòng xe
xuôi ngược với những răng bánh xe thời thượng. (Phong cách chơi xe của người da đen, dùng những
mâm bánh xe kiểu cọ.)
Oda Al Rey de Harlem
Con una cuchara
arrancaba los ojos a los cocodrilos
y golpeaba el trasero de los monos.
Con una cuchara.
Fuego de siempre dormía en los pedernales,
y los escarabajos borrachos de anís
olvidaban el musgo de las aldeas.
Aquel viejo cubierto de setas
iba al sitio donde lloraban los negros
mientras crujía la cuchara del rey
y llegaban los tanques de agua podrida.
Las rosas huían por los filos
de las últimas curvas del aire,
y en los montones de azafrán
los niños machacaban pequeñas ardillas
con un rubor de frenesí manchado.
Es preciso cruzar los puentes
y llegar al rubor negro
para que el perfume de pulmón
nos golpee las sienes con su vestido
de caliente piña.
Es preciso matar al rubio vendedor de aguardiente
a todos los amigos de la manzana y de la arena,
y es necesario dar con los puños cerrados
a las pequeñas judías que tiemblan llenas de burbujas,
para que el rey de Harlem cante con su muchedumbre,
para que los cocodrilos duerman en largas filas
bajo el amianto de la luna,
y para que nadie dude de la infinita belleza
de los plumeros, los ralladores, los cobres y las cacerolas de las cocinas.
¡Ay, Harlem! ¡Ay, Harlem! ¡Ay, Harlem!
No hay angustia comparable a tus rojos oprimidos,
a tu sangre estremecida dentro del eclipse oscuro,
a tu violencia granate sordomuda en la penumbra,
a tu gran rey prisionero, con un traje de conserje.
Tenía la noche una hendidura
y quietas salamandras de marfil.
Las muchachas americanas
llevaban niños y monedas en el vientre,
y los muchachos se desmayaban
en la cruz del desperezo.
Ellos son.
Ellos son los que beben el whisky de plata
junto a los volcanes
y tragan pedacitos de corazón
por las heladas montañas del oso.
Aquella noche el rey de Harlem,
con una durísima cuchara
arrancaba los ojos a los cocodrilos
y golpeaba el trasero de los monos.
Con una cuchara.
Los negros lloraban confundidos
entre paraguas y soles de oro,
los mulatos estiraban gomas, ansiosos de llegar al torso blanco,
y el viento empañaba espejos
y quebraba las venas de los bailarines.
Negros, Negros, Negros, Negros.
La sangre no tiene puertas en vuestra noche boca arriba.
No hay rubor. Sangre furiosa por debajo de las pieles,
viva en la espina del puñal y en el pecho de los paisajes,
bajo las pinzas y las retamas de la celeste luna de cáncer.
Sangre que busca por mil caminos muertes enharinadas y ceniza de nardos,
cielos yertos, en declive, donde las colonias de planetas
rueden por las playas con los objetos abandonados.
Sangre que mira lenta con el rabo del ojo,
hecha de espartos exprimidos, néctares de subterráneos.
Sangre que oxida el alisio descuidado en una huella
y disuelve a las mariposas en los cristales de la ventana.
Es la sangre que viene, que vendrá
por los tejados y azoteas, por todas partes,
para quemar la clorofila de las mujeres rubias,
para gemir al pie de las camas ante el insomnio de los lavabos
y estrellarse en una aurora de tabaco y bajo amarillo.
Hay que huir,
huir por las esquinas y encerrarse en los últimos pisos,
porque el tuétano del bosque penetrará por las rendijas
para dejar en vuestra carne una leve huella de eclipse
y una falsa tristeza de guante desteñido y rosa química.
Es por el silencio sapientísimo
cuando los camareros y los cocineros y los que limpian con la lengua
las heridas de los millonarios
buscan al rey por las calles o en los ángulos del salitre.
Un viento sur de madera, oblicuo en el negro fango,
escupe a las barcas rotas y se clava puntillas en los hombros;
un viento sur que lleva
colmillos, girasoles, alfabetos
y una pila de Volta con avispas ahogadas.
El olvido estaba expresado por tres gotas de tinta sobre el monóculo,
el amor por un solo rostro invisible a flor de piedra.
Médulas y corolas componían sobre las nubes
un desierto de tallos sin una sola rosa.
A la izquierda, a la derecha, por el sur y por el norte,
se levanta el muro impasible
para el topo, la aguja del agua.
No busquéis, negros, su grieta
para hallar la máscara infinita.
Buscad el gran sol del centro
hechos una piña zumbadora.
El sol que se desliza por los bosques
seguro de no encontrar una ninfa,
el sol que destruye números y no ha cruzado nunca un sueño,
el tatuado sol que baja por el río
y muge seguido de caimanes.
Negros, Negros, Negros, Negros.
Jamás sierpe, ni cebra, ni mula
palidecieron al morir.
El leñador no sabe cuándo expiran
los clamorosos árboles que corta.
Aguardad bajo la sombra vegetal de vuestro rey
a que cicutas y cardos y ortigas tumben postreras azoteas.
Entonces, negros, entonces, entonces,
podréis besar con frenesí las ruedas de las bicicletas,
poner parejas de microscopios en las cuevas de las ardillas
y danzar al fin, sin duda, mientras las flores erizadas
asesinan a nuestro Moisés casi en los juncos del cielo.
¡Ay, Harlem, disfrazada!
¡Ay, Harlem, amenazada por un gentío de trajes sin cabeza!
Me llega tu rumor,
me llega tu rumor atravesando troncos y ascensores,
a través de láminas grises,
donde flotan sus automóviles cubiertos de dientes,
a través de los caballos muertos y los crímenes diminutos,
a través de tu gran rey desesperado
cuyas barbas llegan al mar.
The King of Harlem
With a spoon he scooped out the eyes of crocodiles and beat the
monkeys’ behind. With a spoon.
Fire of always slept in the flint and the scarabs drunk on anis
forgot the moss of the villages.
That old man covered with mushrooms went to the place where the blacks
were crying while the king’s spoon rang and the tanks of rotten
water arrived.
The roses fled down the edges of the last curves of air, and on mounds
of saffron children crushed small squirrels in a flush of stained
frenzy.
One must cross the bridges and arrive at the black shame so that the
lung’s perfume hits our temples with its clothing of hot pineapple.
One must kill the blond seller of firewater, kill all the friends of the
street and sand and one must punch the small Jewish women who tremble
full of bubbles, so the king of Harlem sings with the crowd, so the
crocodiles sleep in long lines under the asbestos of the moon, and no
one doubts the infinite beauty of the feather dusters, the graters, the
copper pots and pans of the kitchen.
Oh Harlem! Harlem! There is no anguish compared to your oppressed reds,
to your blood shaken inside the dark eclipse, to your garnet violence,
deaf and mute in the shadows, to your great prisoner king in his
janitor’s uniform.
* * *
The night had a crack and quiet salamanders of ivory. The American girls
carried children and coins in the belly and the boys fainted stretched
on the cross.
They are. They are the ones who drink silver whiskey next to volcanoes
and swallow bits of heart on the frozen mountain of bear.
That night the king of Harlem with a very hard spoon scooped out the
eyes of the crocodiles and beat the monkeys’ behind. With a spoon.
The blacks wept, confused between umbrellas and suns of gold, the
mulattos stretched rubber bands, wanting to reach the white torso, and
the wind fogged mirrors and broke the veins of the dancers.
Blacks.
Blood has no doors in your night, face up. There is no shame. Furious
blood under the skin alive in the dagger’s thorn and in the breast
of the landscapes, under the clamps and small yellow flowers of the
celestial moon of cancer.
Blood that seeks death down a thousand roads, death covered with flour
and the ash of fragrant weeds, rigid skies sloping where the colonies of
planets roll down the beaches with abandoned objects.
Blood that looks slowly out the corner of its eye, made of crushed
grass, underground nectars. Blood that rusts the careless winds in a
footprint and dissolves butterflies on the window glass.
It’s the blood that comes, that will come, down flat and tiled
roofs everywhere to burn the chlorophyll of blonde women, to moan at the
foot of the beds before the sinks’ insomnia, and crash in a dawn of
tobacco and yellow haze.
One must flee, flee past corners and hide in the highest floors because
the forest’s marrow will penetrate the cracks to leave on your
flesh the faint footprint of an eclipse and the false sadness of a faded
glove and a chemical rose.
* * *
It’s in the wisest silence, that’s when the waiters and cooks
and those who clean with their tongues the wounds of the millionaires
search for the king in the streets or in the angles of saltpeter.
A south wind of wood, slanting in the black mud, spits at the broken
barges and hammers nails into its shoulders; a south wind carrying
fangs, sunflowers, alphabets and a battery with drowned wasps.
What we forgot was expressed by three drops of ink on the monocle, love
by a single invisible face from the stone’s level. Medullas and
corollas composed above the clouds a desert of stalks without a single rose.
To the left, to the right, to the south and the north an impossible wall
goes up, for the mole and a needle of water. Don’t look, blacks, in
its crevice to find the infinite mask. Look for the great sun of the
center. Turn into a buzzing hive. The sun slides through the forest sure
not to find the nymph, the sun that destroys numbers and never has
crossed a dream, the tattooed sun that goes to the river and moans
pursued by caimans.
Blacks.
Never did a serpent or zebra or mule pale before dying. The woodsman
doesn’t know when the clamorous trees he cuts down die. Wait under
the vegetable shadow of your king till hemlock, thistle, and nettle
trouble the farthest roofs.
Then, blacks, then, you can kiss in a frenzy the bicycle wheels, place
pairs of microscopes in the nests of squirrels, and dance at last, no
doubt, while the bristling flowers murder our Moses close to the rushes
of heaven.
Oh Harlem disguised! Oh Harlem, threatened by a crowd of headless
uniforms! Your rumbling comes to me, your rumbling comes through trunks
and elevators, through layers of gray where your cars float covered by
teeth, through dead horses and small crimes, through your great
desperate king, whose beard reaches the sea.
( Bản dịch: Pablo Medina and Mark Statman. )
